Jedenaście starych, nieczynnych cmentarzy linii otwockiej

 
Jest w naszej okolicy kilka cmentarzy nieczynnych i starych. Powstały w różnym czasie, są w różnym stanie, ale w okolicach 1 listopada mieszkańcy często pamiętają o większości z nich. Robimy małe zestawienie.



1. Cmentarz ewangelicki w Aleksandrowie. Niewielka, zadrzewiona wydma przy ul. Szulczyka, a na niej pozostałości po kilkunastu grobach. Pamiątka po niemieckich kolonistach - założony w połowie XIX wieku cmentarz był w użyciu do czasów drugiej wojny światowej, kiedy to koloniści musieli opuścić Aleksandrów. Dotychczas zaniedbany, cmentarz ma być w przyszłości ogrodzony i uporządkowany.

2. Pozostałości cmentarza w Zerzniu. Cmentarz przykościelny w Zerzniu funkcjonował do 1880 roku. Potem wyznaczono mu nowe miejsce - przy pobliskiej ul. Cylichowskiej. Dziś o jego pierwotnej lokalizacji przypomina osiem okazałych nagrobków, zgromadzonych obok kościoła.

3. Cmentarz w Radości. Za zrujnowanym domem przedpogrzebowym i rozsadzanym przez korzenie murem chowa się kilka nagrobków - pozostałości kirkutu czynnego w latach ok. 1917-37. Można minąć skrzyżowanie ulic Izbickiej i Kwitnącej Akacji nie zdając sobie sprawy ze znajdujących się tuż obok pozostałości cmentarza.

4. Cmentarz w Anielinie. Na ten ogromny cmentarz żydowski, położony przy ul. Hrabiego na leśnej granicy Otwocka i Karczewa, składają się pozostałości blisko tysiąca nagrobków. Był w użyciu od początku XX wieku, a chowano tu przede wszystkim kuracjuszy lokalnych sanatoriów. Więcej pisaliśmy o nim tutaj.

5. Cmentarz w Karczewie. Czynny prawdopodobnie od XIX wieku do roku 1944, cmentarz żydowski w Karczewie zajmuje odkrytą wydmę przy ul. Otwockiej. Doliczono się pozostałości ponad 400 nagrobków. Tu zostało zrobione słynne zdjęcie Tomasza Tomaszewskiego, opublikowane przez National Geographic.

6. Cmentarz żydowski w Aleksandrowie. Już drugi aleksandrowski cmentarz w tym zestawieniu. Jeżeli jakiś okoliczny cmentarz rzeczywiście zasługuje na miano "zapomnianego" - to ten. Powstał zapewne ok. 1935 roku, wykorzystywany był jeszcze w czasie wojny. Kilkanaście lat temu można tu było podobno trafić na rzekome pozostałości nagrobków. Dziś, poza trudnymi do interpretacji fragmentami gruzów, nie ma praktycznie nic - środek cichego lasu między Aleksandrowem i Emowem. Pisaliśmy o cmentarzu tutaj.

7. Symboliczny cmentarz-pomnik w Wawrze. Miejsce egzekucji ponad 100 mężczyzn, mieszkańców Wawra i Anina, rozstrzelanych 27 grudnia 1939 roku. Tzw. "zbrodnia w Wawrze" była odwetem za śmierć dwóch Niemców, zabitych w pobliskiej restauracji Antoniego Bartoszka. Ekshumację przeprowadzono już w 1940 roku. Nazwy ulicy, 27 Grudnia, nie trzeba wyjaśniać.

8. Cmentarz wojskowy w Aleksandrowie. Na cmentarzu przy ul. Złotej Jesieni pochowano kilkaset ofiar drugiej wojny światowej. Nie jest osamotniony - sąsiaduje z cmentarzem cywilnym i jest licznie odwiedzany w okolicach 1 listopada.

9. Cmentarz Ofiar II Wojny Światowej w Glinkach (albo Marysinie Wawerskim). Sąsiadujący z leśnym rezerwatem Sobieskiego, położony przy ul. Kościuszkowców cmentarz założono w 1939 roku. Miejsce spoczynku znalazła tu m.in. większość ofiar wspomnianej wcześniej egzekucji w Wawrze.

10. Cmentarz w Marysinie. Cmentarz ewangelicki z I połowy XIX wieku przy Kościuszkowców - dziś nie ma po nim śladu, ale ewidencja zabytków potwierdza jego istnienie. Znajdował się prawdopodobnie naprzeciwko Cmentarza Ofiar Wojny, nieco bliżej ulicy Karpackiej. Być może niezabudowana działka w okolicach numeru 77 to część placu, na którym był zlokalizowany. O niemieckich kolonistach w tej okolicy pisaliśmy pokrótce tutaj.

11. Cmentarz ewangelicki w Julianowie. Tuż obok ruchliwego Wału Miedzeszyńskiego, niedaleko skrzyżowania z ul. Bysławską (dziś formalnie część wawerskiego Nadwiśla) znajdował się cmentarz niemieckich kolonistów. Założony w XIX wieku, znalazł się jeszcze na mapach z 1914 i 1933 roku - widoczny przy lewej krawędzi mapy. Znajdował się mniej więcej w miejscu z fotografii poniżej.

Mapa Nowogeorgijewssk-Segrshe-Warschau, 1914.